ارزهای دیجیتال به نوسان شدیدشان شناخته شده اند. همین ویژگی آنها را تبدیل به یکی از اهداف اصلی لیکوئید شدن کرده است. لیکوئید شدن که کاووس تریدرهای ارزهای دیجیتال است وقتی رخ می‌دهد که سرمایه گذار نتواند مارجین لازم برای پوزیشن لوریج دار خودش را حفظ کند. تریدرها سرمایه قابل استفاده برای انجام معامله را با قرض گرفتن از یک شخص ثالث - در اینجا یک اکسچنج - تأمین می‌کنند.

گرچه قرض گرفتن ارز برای افزایش ارزش پوزیشن معاملاتی می‌تواند سود کاربر را چند برابر کند اما حرکت پرریسکی محسوب می‌شود. اگر بازار بر خلاف پوزیشن لوریج دار شما حرکت کند، ممکن است سرمایه یا مارجین اولیه خودتان را از دست بدهید.

در این مقاله به بررسی مفهوم لیکوئید شدن کریپتو، شیوه پیشگیری از آن و دلیل رخ دادن آن می‌پردازیم. همچنین نگاهی به این مسئله خواهیم داشت که چرا محیط‌های معاملاتی پرنوسان بیشتر مستعد لیکوئید شدن هستند.

لیکوئید شدن کریپتو چیست؟

لیکوئید شدن به فرایند فروش ارزهای دیجیتال در ازای پول نقد برای به حداقل رساندن ضرر، بخصوص در صورت سقوط بازار گفته می‌شود.

اما در دنیای کریپتو، لیکوئید شدن بیشتر به بسته شدن اجباری پوزیشن تریدر (تسویه) به دلیل از دست رفتن همه یا بخشی از مارجین اولیه تریدر گفته می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تریدر قادر به برآورده کردن الزامات مارجین برای پوزیشن لوریج دار خودش نباشد - یعنی سرمایه کافی را برای باز نگه داشتن پوزیشن خودش نداشته باشد. معمولاً وقتی قیمت ارز مورد استفاده در یک پوزیشن ریزش کند، ارزش مارجین کاهش پیدا می‌کند.

وقتی این اتفاق رخ دهد، اکسچنج به صورت خودکار پوزیشن را تسویه می‌کند که این کار باعث ضرر تریدر خواهد شد. شدت این ضرر بستگی به مارجین اولیه و شدت ریزش قیمت دارد. گاهی اوقات ممکن است این حرکت باعث از دست رفتن کل سرمایه تریدر شود.

لیکوئید شدن به دو گروه لیکوئید شدن جزئی و کامل تقسیم می‌شود. مثلاً:

لیکوئید شدن جزئی: در این لیکوئید شدن، مقداری از پوزیشن زودتر از موعد بسته می‌شود تا اندازه پوزیشن و لوریج مورد استفاده کاربر کاهش پیدا کند.

لیکوئید شدن کامل: در این روش کل مارجین اولیه استفاده شده و پوزیشن بسته می‌شود.

لیکوئید شدن هم در بازار آنی و هم در بازار آتی رخ می‌دهد. اما تریدرها باید دقت داشته باشند که وقتی قراردادی را خریداری می‌کنند، قیمت آن از دارایی مورد نظر مشتق می‌شود و وقتی آن را به نرخ فعلی دارایی مورد نظر تبدیل کنیم، شاهد نوسان سود و ضرر خواهیم بود.

مارجین تریدینگ در دنیای کریپتو چیست؟

مارجین تریدینگ به فرایند قرض گرفتن ارز از یک اکسچنج برای معامله کردن با حجم دارایی بیشتر گفته می‌شود. با این روش قدرت خرید تریدر (یا لوریج) بیشتر می‌شود و پتانسیل سود او هم افزایش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، لوریج یعنی قرض گرفتن وجه برای ورود به یک پوزیشن بزرگتر. اما این روش با ریسک بیشتری همراه است چون اگر بازار بر خلاف میل شما حرکت کند، احتمال تسویه سریع پوزیشن لوریج دار شما وجود دارد.

برای باز کردن یک پوزیشن معاملاتی در مارجین تریدنگ، اکسچنج از شما می‌خواهد که مبلغ مشخصی ارز فیات یا دیجیتال را به عنوان وثیقه ثبت کنید ("مارجین اولیه"). این وجوه به پیشگیری از متضرر شدن قرض دهنده در صورت ریزش قیمت کمک می‌کنند. مارجین نگهداری هم به حداقل مارجین لازم برای باز نگه داشتن یک پوزیشن گفته می‌شود.

لوریج با استفاده از میزان وجهی که از یک اکسچنج قرض می‌گیرید، در مقایسه با مارجین اولیه شما محاسبه می‌شود. مثلاً اگر با مارجین اولیه هزار دلار و لوریج 10 برابری شروع کنید، این یعنی شما 9 هزار دلار قرض گرفته اید تا پوزیشن معاملاتی شما از هزار دلار به 10 هزار دلار افزایش پیدا کند.

میزان لوریج به پتانسیل سود یا ضرر تریدر هم ارتباط دارد. مثلاً در مثال لوریج 10 برابری بالا، اگر قیمت ارز مورد نظر 5 درصد افزایش پیدا کند، شما 500 دلار (یا به عبارتی 5 درصد از 10 هزار دلار) از پوزیشن خودتان سود کرده اید. همانطور که مشاهده می‌کنید تنها با یک افزایش 5 درصدی، شما 500 دلار سود کردید یعنی نصف سرمایه اولیه خودتان (که هزار دلار بود).

اما ارزهای دیجیتال به شدت پرنوسان هستند و ممکن است ظرف یک لحظه ارزش آنها به شدت کاهش پیدا کند. پس با در نظر گرفتن همین مثال بالا، با یک ریزش 5 درصدی قیمت شما 500 دلار یا به عبارتی 50 درصد از مارجین اولیه خودتان را از دست داده اید یعنی ضرر 50 درصدی.

هدف از انجام هر معامله ای، سودبری است. فرمول محاسبه میزان مقاومتی که می‌توانید هنگام استفاده از لوریج داشته باشید، ساده است:

مارجین اولیه × (درصد جابجایی قیمت × لوریج) = سود یا ضرر

یک نکته مهم درباره مارجین تریدینگ با ارزهای دیجیتال: وقتی پوزیشن‌ها لیکوئید می‌شوند، همیشه با نرخ فعلی بازار بسته می‌شوند. ضرر شما بر اساس اندازه پوزیشن لوریج دار، چند برابر می‌شود. به عبارت دیگر اگر تریدر هزار دلار از پوزیشن 10 هزار دلاری خودش متضرر شود، کل مارجین اولیه او از دست می‌رود. بنابراین باید پیش از واریز وجه و شروع معاملات ارزهای دیجیتال کاملاً با این سیستم آشنا شوید.

چرا لیکوئید شدن کریپتو اتفاق می‌افتد؟

لیکوئید شدن وقتی رخ می‌دهد که یک اکسچنج یا کارگزاری پوزیشن یک تریدر را می‌بندد چون دیگر مارجین لازم را ندارد. مارجین، درصدی از ارزش کل معامله است که باید به حساب کارگزاری واریز شود تا یک پوزیشن باز شده و حفظ شود.

وقتی مارجین تریدر به کمتر از سطحی که قبلاً بر سر آن توافق شده، برسد پوزیشن‌ها به صورت خودکار لیکوئید می‌شوند. وقتی پوزیشن لوریج دار شما به آستانه لیکوئید شدن برسد، با مارجین کال روبرو می‌شوید یعنی باید مارجین را افزایش دهید. لیکوئید شدن بیشتر برای قراردادهای آتی رخ می‌دهد که در آنها تریدرها از لوریج بیشتری استفاده می‌کنند.

در این مرحله دو گزینه وجود دارد: یا می‌توانید وجه بیشتری به مارجین اضافه کنید تا لوریج شما به بیشتر از سطح لازم برسد یا اینکه کارگزاری به صورت خودکار پوزیشن شما را لیکوئید یا اصلاحاً تسویه می‌کند.

اگر به همان مثال مارجین هزار دلاری برگردیم، فرض کنید که وارد معامله‌ای با لوریج 10 برابری شدید یعنی حالا پوزیشن لوریج دار شما 10 هزار دلاری است - هزار دلار پول خودتان و 9 هزار دلار پولی که از اکسچنج قرض گرفته بودید.

فرض کنید که قیمت بیت‌کوین 10 درصد ریزش می‌کند. حالا پوزیشن شما 9 هزار دلار ارزش دارد. اگر ریزش ادامه پیدا کند و ارزش پوزیشن کمتر شود، این مسئله به وجه قرض گرفته شده توسط شما اعمال می‌شود. برای پیشگیری از متضرر شدن و از دست رفتن سرمایه قرض گرفته شده، اکسچنج پوزیشن شما را لیکوئید می‌کند تا از پولی که به شما قرض داده بوده، حفاظت کند. به این ترتیب پوزیشن شما بسته می‌شود و سرمایه هزار دلاری اولیه را از دست می‌دهید.

اما این کل موضوع نیست. اکسچنج‌ها معمولاً از کاربران کارمزد لیکوئید شدن دریافت می‌کنند. هدف این است که تریدرها تشویق شوند قبل از لیکوئید شدن خودکار، پوزیشن‌های خودشان را ببندند.

یک نکته مهم این است که لوریج یک شمشیر دو لبه است: هر چقدر لوریج بیشتری داشته باشید، در صورتی که معامله به نفع شما پیش برود سود بیشتری خواهید داشت اما کافیست کمی ریزش قیمت رخ بدهد تا پوزیشن شما لیکوئید شود. مثلاً پوزیشنی با لوریج 50 برابر تنها با ریزش قیمت 2 درصدی تسویه می‌شود.

اما اکسچنج‌هایی مثل Bybit یک مارجین نگهداری دارند که ثابت است یعنی 0.5 درصد از قیمت انحلال پوزیشن به جای نرخ ورود به آن. همچنین این یعنی پوزیشن تریدر به صورت جزئی لیکوئید نمی‌شود اما در صورتی لیکوئید می‌شود که 0.5 درصد از مارجین اولیه باقی بماند. باز هم اگر نیاز به استفاده از لوریج دارید، باید استفاده از لوریج را به مبلغی که برایتان قابل مدیریت باشد، محدود کنید.

قیمت لیکوئید شدن

قیمت لیکوئید شدن قیمتی است که در آن، پوزیشن‌های لوریج دار شما به صورت خودکار بسته می‌شوند. لوریج مورد استفاده، نرخ مارجین نگهداری پوزیشن، قیمت ارز دیجیتال مورد نظر و موجودی باقیمانده حساب بر این مسئله تأثیر دارند. خود اکسچنج‌ها قیمت تسویه را برای شما محاسبه می‌کنند که ممکن است حاصل میانگین قیمت از چند اکسچنج بزرگ باشد.

وقتی قیمت ارز دیجیتال شما از آستانه قیمت لیکوئید شدن عبور کند، فرایند لیکوئید شدن فعال می‌شود. قیمت ارزهای دیجیتال دائماً در حال تغییر است بنابراین لازم است در جریان تازه ترین اخبار این بازار بمانید و مطمئن شوید که پوزیشن‌های شما همچنان سود آور هستند در غیر این صورت ممکن است پوزیشن شما به صورت خودکار لیکوئید شده و متضرر شوید.

چند نمونه از لیکوئید شدن بیت‌کوین

ممکن است تریدر نیاز پیدا کند بیت‌کوین خودش را لیکوئید کند تا یک پوزیشن Short را پوشش دهد یا سایر تعهدات اقتصادی خودش را برآورده کند. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد، تریدر معمولاً بیت‌کوین خودش را با نرخ فعلی بازار می‌فروشد چه این نرخ بالاتر از قیمت خرید باشد و چه پایین تر از آن. اما گاهی اوقات ممکن است تریدر مجبور به فروش بیت‌کوین خودش پایین تر از نرخ بازار شود. ممکن است این نرخ، قیمت لیکوئید شدن باشد که معمولاً توسط اکسچنجی که بیت‌کوین در آن فروخته می‌شود، محاسبه خواهد شد.

در اوایل ژانویه زمانی که بیت‌کوین به کمتر از 43 هزار دلار رسید، بیشتر از 812 میلیون دلار قرارداد آتی بیت‌کوین تسویه شدند که باعث ضرر قابل توجهی برای تریدرهای long کریپتو شد. این اتفاق به این دلیل رخ داد که همه یا بخشی از مارجین اولیه تریدرها از دست رفته بود.

باید توجه داشت که ممکن است قیمت لیکوئید شدن به مرور زمان و بسته به وضعیت بازار تغییر کند. بنابراین اگر به دنبال فروش بیت‌کوین‌های خودتان هستید، خوب است پیش از تصمیم گیری نهایی آخرین قیمت لیکوئید شدن را بررسی کنید تا مطمئن شوید که بهترین تصمیم را می‌گیرید.

تفاوت لیکوئید شدن عادی با لیکوئید شدن اجباری

خود اصطلاح لیکوئید شدن به معنای تبدیل ارز به پول نقد است. لیکوئید شدن اجباری در دنیای کریپتو به تبدیل ارزهای دیجیتال به پول نقد یا معادل آن (مثل استیبل کوین‌ها) به صورت غیر داوطلبانه گفته می‌شود. لیکوئید شدن اجباری وقتی رخ می‌دهد که تریدر نمی‌تواند الزام مارجین مشخص شده برای یک پوزیشن لوریج دار را حفظ کند. وقتی چنین وضعیتی رخ دهد، اکسچنج به صورت خودکار ارزهای دیجیتال تریدر را می‌فروشد تا پوزیشن‌های او را پوشش دهد.

تفاوت بین لیکوئید شدن معمولی و لیکوئید شدن اجباری این است که در لیکوئید شدن اجباری، پوزیشن‌های تریدر به صورت خودکار توسط یک شخص ثالث (مثل اکسچنج) لیکوئید می‌شوند اما در لیکوئید شدن معمولی یا اختیاری، تریدر آنها را می‌بندد. در واقع تریدر به دلایل مختلف تصمیم می‌گیرد که ارز دیجیتالش را به پول نقد تبدیل کند.

فرق مهم بعدی این است که در لیکوئید شدن اجباری، همه پوزیشن‌ها همزمان بسته می‌شوند در حالی که در لیکوئید شدن داوطلبانه، می‌توان آنها را به صورت تدریجی بست.

لیکوئید شدن اجباری از تریدرها در برابر ضرر بیشتر حفاظت می‌کند اما می‌تواند یک ایراد هم باشد چون همه پوزیشن‌ها همزمان بسته می‌شوند که ممکن است باعث از دست رفتن فرصت شود. اما لیکوئید شدن معمولی به تریدرها امکان می‌دهد که کنترل بیشتری بر پوزیشن خودشان داشته باشند چون می‌توانند پوزیشن را به صورت تدریجی ببندند. البته در این روش، در صورت ریزش بازار تریدر بیشتر در معرض خطر قرار دارد.

چگونه از لیکوئید شدن کریپتو پیشگیری کنیم؟

گرچه همیشه احتمال از دست دادن پول در یک معامله وجود دارد اما با استفاده از استراتژی‌های معاملاتی هوشمند مثل به کار بردن لوریج کمتر و نظارت بر مارجین می‌توان از لیکوئید شدن پیشگیری کرد. اکسچنج‌های کریپتو هم صندوق‌های بیمه‌ای دارند که به عنوان راهی برای به حداقل رساندن ضررهای معاملاتی طراحی شده اند.

صندوق‌های بیمه

صندوق بیمه یک پشتوانه است که نقش یک مکانیزم حفاظتی برای پیشگیری از ضرر قابل توجه را بازی می‌کند. از این صندوق‌ها برای پوشش ضرر قراردادها استفاده می‌شود. بنابراین وقتی پوزیشن یک تریدر با قیمتی بهتر از قیمت انحلال لیکوئید شود (یعنی قیمتی که در آن تریدر ضرر می‌کنند، معادل با مارجین اولیه او باشد)، سود حاصل به صندوق بیمه واریز می‌شود.

از طرف دیگر اگر قیمت لیکوئید شدن کمتر از نرخ انحلال باشد، ضرر بالقوه از مارجین اولیه تریدر بیشتر خواهد بود و صندوق آن را پوشش می‌دهد.

مثلاً جان و آلیس پوزیشن‌های long بیت‌کوین مختلفی را باز کردند که به ترتیب قیمت انحلال 40 هزار و 39500 دلار دارند. هر دوی آنها قیمت لیکوئید شدن 40200 دارند بنابراین وقتی لیکوئید شوند، جان در نرخ 40 هزار دلار لیکوئید شده است در نتیجه از صندوق بیمه او برداشت شده است اما آلیس در نرخ 39500 دلار لیکوئید شده که بر اساس آخرین قیمت معامله شده، به صندوق بیمه او اضافه می‌شود.

استراتژی خروج از لیکوئید شدن

صندوق‌های بیمه از تریدرها در برابر ضرر نامطلوب حفاظت می‌کنند اما استراتژی‌های خروج از لیکوئید شدن می‌توانند از همان ابتدا از این مسئله پیشگیری کنند. هدف این طرح‌های خروج، به حداقل رساندن ضرر است.

استفاده از حد، حد توقف قابل تغییر یا سفارشات حد توقف از جمله استراتژی‌های خروج هستند.

Stop-loss (حد توقف): استفاده از سفارش stop-loss یعنی اینکه تریدر انتخاب می‌کند وقتی آخرین نرخ معامله شده‌ی یک ارز، به قیمت از پیش تعیین شده رسید، پوزیشن او با یک سفارش بازار بسته شود. این سفارشات می‌توانند ضرر بالقوه را محدود کنند.

Trailing stop-loss: به سفارش stop-loss گفته می‌شود که آخرین قیمت معامله شده را با یک فاصله و جهت خاص از قیمتی از پیش تعیین شده، دنبال می‌کند. بنابراین وقتی آخرین قیمت معامله شده به اوج رسیده و تنها در یک جهت حرکت کند، trailing stop فعال می‌شود. این روش ضرر احتمالی را محدود کرده و سود محقق نشده را در صورت حرکت بازار به نفع شما افزایش می‌دهد.

کاهش لوریج حتی به صورت آهسته هم یکی از راه‌های مقابله با لیکوئید شدن است اما اولین مرحله، نظارت بر قیمت انحلال است و اینکه چطور پوزیشن‌های خودتان را که قادر به پوشش مارجین آنها نیستید، ببندید.

جمع بندی

پیش از شروع معاملات کریپتو حتماً با موضوع لیکوئید و شیوه اجتناب از آن آشنا شوید. لیکوئید شدن کریپتو وقتی رخ می‌دهد که سرمایه گذاری، مارجین لازم را برای پوزیشن لوریج دار خودش رعایت نکند. تریدرها می‌توانند با استفاده از لوریج، سرمایه قابل معامله خودشان را افزایش دهند.

گرچه لوریج یا قرض گرفتن وجه می‌تواند سود بالقوه شما را چند برابر کند اما حرکت پر ریسکی محسوب می‌شود و می‌تواند ضرر شما را هم افزایش دهد. در هر صورت می‌توانید با تحت نظر داشتن مارجین، استفاده درست و منطقی از مارجین و به کار بردن ابزارهایی مثل سفارشات محدود و حد توقف، از بروز مشکل پیشگیری کنید.