خلاصه

• مشتقات غیرمتمرکز، ابزارهای مالی هستند که در اکسچنج‌های غیرمتمرکز مبادله می‌شوند. این محصولات روزبروز در دنیای دیفای محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند.
• مشتقات غیرمتمرکز هم مثل مشتقات سنتی بر اساس ارزش دارایی مربوطه که در این حالت ارز دیجیتال است، قیمت گذاری می‌شوند.
• مشتقات غیرمتمرکز با کمک قراردادهای هوشمند اجرا می‌شوند که می‌توانند شرایط قرارداد را به صورت خودکار اعمال کنند.

آشنایی با مفهوم مشتقات

مشتقات، قراردادهای مالی هستند که ارزش آنها بر اساس دارایی مبنای آنها مشخص می‌شود مثل سهام، ارز دیجیتال، ارز فیات یا کالا. می‌توان گفت که مشتقات یک نوع قرارداد هستند که بر اساس قیمت آتی یا ارزش دارایی مربوطه بین دو طرف اجرا می‌شوند.

مشتقات چند نوع دارند از جمله قراردادهای آپشن، قراردادهای آتی و سواپ. عملکرد کلی همه این ابزارها به یک شکل است و به سرمایه گذاران امکان می‌دهند که بدون مالکیت یک دارایی، از تغییرات قیمت آینده آن بهره برداری کنند.

مشتقات به پوشش ریسک و افزایش بازده از طریق لوریج کمک می‌کنند. مثلاً تریدر می‌تواند برای خرید یک قرارداد آتی که حجم زیادی از دارایی مربوطه را کنترل می‌کند، سرمایه کمی خرج کنند.

برخی تریدرها از مشتقات برای بهره برداری از قابلیت‌های کلاس‌های مختلف دارایی و بازارهای مختلف هم استفاده می‌کنند تا پورتفولیوی خودشان را متنوع‌تر کنند. در مقابل، پوشش ریسک با ورود به پوزیشن مخالف روی یک ابزار مشتق انجام می‌شود تا ضرر بالقوه سرمایه گذاری فعلی را کاهش دهند.

اما باید توجه داشته که ماهیت پیچیده این ابزارها و قابلیت آنها برای استفاده از لوریج باعث شده که ریسک ذاتی استفاده از آنها هم بیشتر باشد. بنابراین، آشنایی با ریسک‌ها و پیامدهای بالقوه معامله مشتقات پیش از ورود به این حوزه ضروری است.

آشنایی با مفهوم مشتقات غیرمتمرکز در دنیای کریپتو

ارزش مشتقات غیرمتمرکز هم از دارایی‌های مربوطه به دست می‌آید اما روی پروتکل‌های بلاک‌چین محور ترید می‌شوند. مشتقات کریپتو محور، رایج‌ترین نوع مشتقات در دنیای دیفای هستند اما می‌توان مشتقات غیرمتمرکزی هم ساخت که به سایر انواع دارایی‌ها گره خورده‌اند مثل سهام شرکت‌ها.

قراردادهای مشتق کریپتو به همه امکان می‌دهند که از حرکات آینده قیمت یک دارایی بهره ببرند یا در محیطی شفاف و بی‌نیاز به اعتماد، برای خودشان پوشش ریسک ایجاد کنند. پروتکل‌هایی که مشتقات غیرمتمرکز را ایجاد می‌کنند، معمولاً موانع ورود به این حوزه را کاهش می‌دهند چون همه می‌توانند از طریق والت‌های کریپتوی خودشان به آنها متصل شوند.

پروتکل‌های مشتقات کریپتو معمولاً به کاربران امکان می‌دهند که کنترل کلیدها و دارایی‌های خودشان را حفظ کنند بنابراین نیازی نیست که کاربران این کلیدها را به یک پلتفرم متمرکز یا سرویس کاستدی شخص ثالث ارسال کنند. همچنین، در چنین شرایطی کاربران می‌توانند به راحتی دارایی‌های خودشان را بین پروتکل‌های دیفای مختلف منتقل کنند بدون اینکه نیازی به طی کردن فرایندهای برداشت وجه طولانی داشته باشند.

اکسچنج‌های غیرمتمرکز مشتقات چطور کار می‌کنند؟

اکسچنج‌های غیرمتمرکز مخصوص مشتقات، روی یک بلاک‌چین کار می‌کنند تا امکان اجرای تراکنش بدون حضور واسطه‌ها را فراهم کنند. بلاک‌چین، نقش یک دفتر کل تغییرناپذیر و غیرقابل دستکاری را دارد که همه تراکنش‌ها و قراردادهای اجرا شده را به صورت غیرمتمرکز ذخیره می‌کند. در این حالت می‌توان مطمئن بود که امکان تغییر یا حذف یک تراکنش پس از تأیید و اضافه شدن آن به بلاک‌چین وجود ندارد.

امکان ایجاد پروتکل‌های مشتقات غیرمتمرکز روی بلاک‌چین‌های مختلف مثل اتریوم، زنجیره BNB، سولانا یا حتی بلاک‌چین‌های لایه دوم هم وجود دارد. اما بلاک‌چین‌های مختلف، سطح امنیت، مقیاس پذیری و هزینه اجرای تراکنش متفاوتی دارند که این ویژگی‌ها می‌توانند بر عملکرد کلی یک پروتکل و تجربیات کاربری آن تأثیرگذار باشند.

برخی از اکسچنج‌های غیرمتمرکز مشتقات، متمرکز بر فراهم کردن قابلیت سازگاری و تعامل پذیری بین زنجیره‌ای هستند تا کاربران امکان ترید کردن مشتقات روی چندین بلاک‌چین را داشته باشند.

یکی دیگر از تکنولوژی‌های کلیدی، قراردادهای هوشمند است که می‌توانند بدون نیاز به واسطه اجرا شوند. قراردادهای هوشمند، توافقنامه‌هایی با قابلیت اجرای خودکار هستند که شرایط و ضوابط آنها مستقیماً در کدشان نوشته می‌شود. این قراردادها، به صورت خودکار اجرا شده و زمانی که شرایطی از پیش تعیین شده برقرار شود، تراکنش و سایر توابع مربوطه (مثل حاکمیت و استیکینگ) را به صورت خودکار اجرا می‌کنند.

معمولاً پروتکل‌ها برای اجرای دقیق قابلیت پیگیری قیمت‌ها و حفظ ارتباط آنها با دارایی‌های دنیای واقعی، از اوراکل‌های بلاک‌چین کمک می‌گیرند. این اوراکل‌ها، سطح تمرکززدایی، دقت داده و فرکانس آپدیت متفاوتی دارند که همگی بر قابلیت اطمینان کلی پلتفرم تأثیر دارند.

پروتکل‌های مشتقات غیرمتمرکز معمولاً مبتنی بر مدل‌های حاکمیتی غیرمتمرکز هستند که امکان تصمیم گیری با درجات مختلف را برای کاربران فراهم می‌کنند. اما ممکن است برخی پروتکل‌ها ساختار حاکمیتی غیرمتمرکزتری داشته و برخی دیگر وابسته به تصمیم گیری‌های متمرکزتری باشند.

توکن‌های بومی هم می‌توانند در پروتکل‌های مشتقات غیرمتمرکز نقش مهمی داشته باشند. مثلاً برخی پلتفرم‌ها از طریق سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAO) خودشان، به توکن داران امکان می‌دهند که در حاکمیت پروتکل مشارکت کرده و در رابطه با پیشنهاد مربوط به ارتقای پروتکل و تغییرات دیگر رأی دهند.

گاهی اوقات می‌توان از توکن‌ها به جای استیبل کوین به عنوان جایگزین وثیقه استفاده کرد یا یک اکسچنج غیرمتمرکز می‌تواند از توکن بومی خودش برای انگیزه دادن به بازارگردان‌ها استفاده کند. مثلاً اکسچنج می‌تواند کارمزد جمع آوری کرده و آن را بین بازارگردان‌هایی که به پلتفرم نقدینگی اضافه می‌کنند، توزیع کند.

انواع مشتقات غیرمتمرکز در دنیای کریپتو

قراردادهای آتی

قراردادهای آتی، توافقنامه‌های مالی هستند که به تریدرها امکان می‌دهند از تغییرات قیمت آینده یک دارایی بهره ببرند. یک قرارداد هوشمند، در واقع توافقنامه‌ای برای خرید یا فروش یک دارایی با قیمت از پیش تعیین شده و در تاریخی مشخص است.

در اقتصاد سنتی، قراردادهای آتی معمولاً در اکسچنج‌های متمرکز مبادله می‌شوند. با دیفای، تریدرها می‌توانند در محیطی غیرمتمرکز و بی‌نیاز به مجوز به قراردادهای آتی دسترسی پیدا کنند و آنها را به صورت مستقیم و بی‌نیاز به واسطه روی بلاک‌چین مبادله کنند.

قراردادهای آتی غیرمتمرکز می‌توانند دائم باشند یا تاریخ انقضای ثابتی داشته باشند. قراردادهای آتی دائم طوری طراحی شده‌اند که تجربه معامله‌ای شبیه به قراردادهای آتی سنتی ایجاد کنند اما بدون تسویه یا تاریخ انقضاء. این قراردادها، رایج‌ترین نوع قراردادهای مشتق دیفای هستند.

قراردادهای آتی دائم طوری طراحی شده‌اند که انعطاف پذیرتر و دسترس پذیرتر از قراردادهای آتی معمولی باشند. اما این قراردادها هم ریسک‌های خاص خودشان را دارند از جمله لوریج زیاد و پتانسیل کارمزد بالا.

قراردادهای آپشن

قراردادهای آپشن نوعی قرارداد مالی هستند که دارنده آن حق - اما نه اجبار - خرید یا فروش دارایی مربوطه را با نرخ مشخص شده در تاریخ مقرر (تاریخ سررسید) دارد؛ این شرایط برای ارزهای دیجیتال هم صدق می‌کند. می‌توان از قراردادهای آپشن برای پوشش ریسک در برابر نوسانات قیمت یک دارایی دیجیتال یا ترید کردن بر اساس تغییرات قیمت آینده آن استفاده کرد.

برای مثال اگر سرمایه گذاری اتر داشته و نگرانی احتمال ریزش آن در آینده است، می‌تواند یک قرارداد پوت آپشن (اختیار فروش) بخرد که به او امکان می‌دهد اتر را صرف نظر از قیمت لحظه‌ای بازار، با نرخ از پیش تعیین شده بفروشد. به این ترتیب اگر قیمت اتر ریزش کرده و به کمتر از نرخ تعیین شده برسد، این سرمایه گذار ضرر کمتری را متحمل خواهد شد.

از طرفی می‌توان از آپشن‌ها برای بهره بردن از تغییرات آینده یک ارز دیجیتال هم استفاده کرد. در این حالت، سرمایه گذار یک قرارداد کال آپشن (اختیار خرید) می‌خرد که در صورت فراتر رفتن قیمت از حدی مشخص، امکان خرید دارایی مورد نظر را با قیمت تعیین شده به او می‌دهد.

دارایی‌های مصنوعی

دارایی‌های مصنوعی (Synthetic assets) یک نسخه دیجیتال از دارایی‌های مختلف هستند که به منظور فراهم کردن امکان دسترسی به این دارایی‌ها طراحی شده‌اند. دارایی‌های مصنوعی در اصل مشتقات توکنیزه شده‌ای هستند که از تکنولوژی بلاک‌چین برای تقلید ارزش دارایی اصلی و حتی برخی ویژگی‌های آنها مثل تورم استفاده می‌کنند.

دارایی‌های مصنوعی هم یکسری شباهت با کوین‌های باثبات دارند اما تنوع آنها بیشتر است چون می‌توانند نشان دهنده انواع دارایی از جمله سهام، فلزات ارزشمند، آلت کوین‌ها، قراردادهای آپشن و آتی باشند. بعلاوه با اینکه این دارایی‌ها سعی دارند ارزشی نزدیک به دارایی مربوطه داشته باشند اما مستقیماً توسط آنها پشتیبانی نمی‌شوند.

بنابراین، هدف دارایی‌های مصنوعی استفاده از شفافیت و آزادی تکنولوژی بلاک‌چین است تا همه بتوانند بدون نیاز به طی کردن مراحل متعدد، به دارایی‌های مختلف دسترسی پیدا کنند. این دارایی‌ها عضوی از یک محیط سرمایه گذاری بی‌نیاز به مجوز هستند که به دارایی‌های سنتی هم گره خورده‌اند.

چالش‌های مشتقات در دیفای

پیش از استفاده از مشتقات دیفای باید با ریسک‌های آن آشنا شوید. ریسک این روش بسیار بیشتر از ترید کردن ارزهای دیجیتال است چون مشتقات دیفای، ابزارهای مالی بسیار پیچیده و پرنوسانی هستند. در نتیجه، ممکن است سود یا ضرر آنها بسیار بیشتر از کریپتو تریدینگ باشد.

نگرانی بعدی مربوط به نقدینگی است. اکسچنج‌های غیرمتمرکز نسبتاً تازه کار هستند و حجم معاملات کمتر آنها باعث شده که ترید کردن فوری این مشتقات کار سختی باشد. از نظر عملیاتی اکسچنج‌های غیرمتمرکز هنوز به اندازه اکسچنج‌های سنتی کاربرپسند نیستند. برای کاربران تازه کاری که با والت‌های غیرکاستدی آشنایی ندارند، اتصال والت به یک اکسچنج غیرمتمرکز، فراموشی پسورد و حتی از دست دادن عبارت یادآور جزء مشکلاتی است که ممکن است با آنها برخورد کنند.

بعلاوه، بیشتر پلتفرم‌های متمرکز قابلیت معامله بلادرنگ را فراهم می‌کنند که تحت تأثیر زمان بلاک قرار ندارند. اما استفاده از دفتر ثبت سفارش درون زنجیره‌ای یک اکسچنج غیرمتمرکز، گاهی اوقات مشکل آفرین است چون افزایش تراکم در شبکه می‌تواند منجر به افزایش کارمزدها شود.

امنیت یکی دیگر از ملاحظاتی است که باید هنگام معامله کردن مشتقات دیفای به آن توجه داشت. اکسچنج‌های غیرمتمرکز در برابر هک کاملاً مقاوم نیستند و آسیب پذیری‌های خاصی دارند. مثلاً از آنجایی که قراردادهای هوشمند پروتکل‌های دیفای را کنترل می‌کنند، یک باگ در کد آنها می‌تواند باعث ایجاد نقص در اجرای قراردادهای مشتقات شود.

نمونه‌های زیادی از پلتفرم‌های دیفای وجود دارند که در اثر آسیب پذیری قراردادهای هوشمند ضرر چشمگیری را تجربه کرده‌اند. برای به حداقل رساندن ریسک، همیشه قبل از تصمیم گیری برای سرمایه گذاری درباره تیم پلتفرم مورد نظر، انواع مشتقات آن و امنیت قراردادهای هوشمند پلتفرم تحقیق کنید.

جمع بندی

با ظهور مشتقات دیفای، سرمایه گذاران می‌توانند در محیطی بی‌نیاز به اعتماد از تغییرات قیمت یک دارایی بهره برداری کنند. با ادامه رشد و توسعه تکنولوژی بلاک‌چین، می‌توان انتظار داشت که مشتقات غیرمتمرکز بیشتری ظهور کنند. در هر صورت، پیش از معامله هر ابزار معاملاتی، اول سطح تجربه و ریسک پذیری خودتان را با دقت مشخص کنید و پس از تحقیق و مطالعه کامل برای سرمایه گذاری تصمیم گیری کنی