اقتصاد توکنی به مطالعه و ارزیابی موقعیت ارزهای دیجیتال در اکوسیستم کلی کریپتو گفته می‌شود که شامل شیوه توزیع توکن و استفاده از آن برای ترویج رفتارهای مثبت در شبکه است.

tokenomics که ترکیبی از دو کلمه token و economics است، به مطالعه، نظارت و تحلیل مارکت کپ، نحوه عرضه توکن (یا کوین)، نرخ صدور توکن (یا کوین) و مجموعه‌ای از سایر آمارهای پروژه‌های کریپتو گفته می‌شود. آشنایی با اقتصاد توکنی به شما برای تصمیم گیری بهتر در زمینه سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.

گرچه فعل و انفعال بین شاخص‌های اقتصاد توکنی و تغییر قیمت ارزهای دیجیتال پیچیده است؛ اما استفاده از این شاخص‌ها و آمار، روش خوبی برای مقایسه پروتکل‌ها و بلاک‌چین‌های مختلف محسوب می‌شود. خیلی از سرمایه‌گذاران فقط قیمت جاری (مثلاً نرخ فعلی بیت کوین یا اتر) را در نظر دارند؛ اما آشنایی با ارقامی مثل مارکت کپ (یا ارزش بازار) و سقف عرضه یک توکن به شما کمک می‌کند تا درک بهتری نسبت به تصویر کلی سرمایه‌گذاری خودتان به دست آورید.

اقتصاد توکنی سمت عرضه

در سمت عرضه، سه عدد و معیار مهم و کلیدی وجود دارند که باید آنها را درک کنید. آشنایی با این سه معیار و تأثیرات متقابل آنها، به شما برای درک بهتر وضعیت یک پروژه کمک می‌کند.

موجودی در گردش

موجودی در گردش (Circulating supply) به تعداد توکن‌هایی گفته می‌شود که در حال حاضر قابل معامله، خرید یا فروش هستند. در خیلی از پروژه‌های بزرگ، موجودی در گردش در ابتدا کم است، سپس به سرعت رشد کرده و در به مرور کاهش پیدا می‌کند. مثلاً بلاک‌چین بیت کوین، در ابتدا هر 10 دقیقه، 50 بیت کوین صادر می‌کرد (این رقم تقریباً هر 4 سال، نصف می‌شود). حالا، نرخ صدور بیت کوین در هر 10 دقیقه، 6.25 کوین است که این نرخ در آوریل 2024 به 3.125 کوین خواهد رسید.

اما موجودی در گردش بعضی از پروژه‌ها، به مرور کاهش پیدا می‌کند. معمولاً این کار با سوزاندن (نابود کردن) عمدی توکن‌ها انجام می‌شود. در بعضی از پروژه‌ها این سوزاندن به صورت مستمر و تدریجی انجام می‌شود و در بعضی دیگر یک باره انجام می‌شود تا با کاهش عرضه، تقاضا و علاقه سرمایه‌گذاران افزایش پیدا کند.

سقف عرضه

سقف عرضه (Max supply) تعداد کل توکن‌های قابل تولید یک پروژه را نشان می‌دهد. مثلاً، سقف عرضه بیت کوین 21 میلیون عدد است؛ در حالی که موجودی در گردش این ارز دیجیتال در حال حاضر حدود 19.5 میلیون است. وقتی این دو عدد به هم برسند، دیگر هیچ توکن یا کوین جدیدی منتشر نخواهد شد. بعضی از پروژه‌های کریپتو (بیت کوین، بیت کوین کش و غیره)، در آینده نزدیک یا دور، به سقف عرضه خودشان می‌رسند.

برای بعضی دیگر از پروژه‌ها، سقف عرضه وجود ندارد و این نداشتن سقف عرضه چند معنا دارد. اول اینکه، ممکن است تولید توکن‌های جدید هیچ وقت متوقف نشود. دوج، یک نمونه از پروتکل‌هایی است که هیچ سقف عرضه‌ای ندارد. این مفهوم که معمولاً با علامت بی‌نهایت (∞) نمایش داده می‌شود، نشان می‌دهد که موجودی در گردش کوین مورد نظر همواره رو به افزایش خواهد بود.

بعضی دیگر از توکن‌ها به این دلیل سقف عرضه ندارند که میزان عرضه آنها بسته به تقاضا یا پشتوانه آنها و یا ارتباط آنها با دارایی‌های واقعی تغییر می‌کند. مثلاً بیشتر استیبل کوین‌هایی که به دلار آمریکا میخکوب شده‌اند (مثل USDT، USDC، DAI و غیره)، پشتوانه دلار و یا ارزهای دیجیتال دیگر دارند (افزایش پشتوانه باعث افزایش عرضه می‌شود و بالعکس). این شرایط درباره ارزهایی با پشتوانه طلا مثل PAXG هم صدق می‌کند.

عرضه کل

عرضه (یا موجودی) کل، با در نظر گرفتن تعداد کل توکن‌های تولید شده، منهای تعداد توکن‌هایی که برای همیشه از گردش خارج شده‌اند (معمولاً با سوزاندن)، محاسبه می‌شود. ممکن است عرضه کل کاملاً با سقف عرضه و موجودی در گردش فاصله داشته باشد؛ اما معمولاً عرضه کل یا با سقف عرضه یا با موجودی در گردش برابر است (و معمولاً با هر دوی این اعداد برابر نیست). مثلاً برای کوین‌هایی مثل اتر، بیت کوین کش و بیت کوین، موجودی در گردش و عرضه کل برابر است. با صدور توکن‌های جدید که عرضه کل را افزایش می‌دهد، این توکن‌ها هم بلافاصله وارد موجودی در گردش می‌شوند.

برای توکن‌هایی مثل APE و LDO، سقف عرضه و عرضه کل برابر و 1 میلیارد عدد است - اما موجودی در گردش کمتری دارند. این یعنی، همه توکن‌ها یک جا تولید شده‌اند اما همه آنها وارد گردش نشده‌اند. ممکن است از این توکن‌ها برای پشتیبانی از خزانه پروژه، صدور پاداش کریپتو یا کارهای دیگر استفاده شود.

برای درک دلیل اهمیت این آمار و ارقام، خوب است که نگاهی به تأثیر آنها بر دو معیار دیگر یعنی مارکت کپ و مارکت کپ کاملاً رقیق شده داشته باشیم. مارکت کپ، با ضرب کردن موجودی در گردش در قیمت هر توکن محاسبه می‌شود. مثلاً اگر قیمت هر بیت کوین 29 هزار دلار باشد و 19.4 میلیون بیت کوین در گردش داشته باشیم، مارکت کپ این ارز دیجیتال 562.6 میلیارد دلار خواهد بود.

مارکت کپ بیت کوین می‌تواند به یکی از این دو روش (یا هر دو) افزایش پیدا کند: صدور توکن‌های جدید یا افزایش قیمت بیت کوین. اگر قیمت بیت کوین کاملاً ثابت باشد (که البته در واقعیت چنین چیزی بعید است)، مارکت کپ هر 10 دقیقه 181250 دلار بیشتر می‌شود (29 هزار دلار ضربدر پاداش فعلی بلاک یعنی 6.25 بیت کوین). همچنین، افزایش قیمت توکن هم منجر به افزایش مارکت کپ می‌شود چون این عدد در موجودی در گردش ضرب می‌شود. طبق همان مثال قبلی، اگر قیمت هر بیت کوین به 60 هزار دلار برسد، مارکت کپ 1.164 تریلیون دلار خواهد بود (60 هزار دلار×19.4 میلیون).

مارکت کپ کاملاً رقیق شده هم حاصل ضرب قیمت فعلی در سقف عرضه است - در نتیجه معمولاً این رقم نسبت به مارکت کپ معمولی بیشتر است. در همان مثال قبلی، با در نظر گرفتن قیمت 29 و 60 هزار دلار برای بیت کوین، مارکت کپ کاملاً رقیق شده این ارز دیجیتال به ترتیب 609 میلیارد و 1.26 تریلیون دلار خواهد بود.

با اینکه مارکت کپ معمولی با مارکت کاملاً رقیق شده تفاوت دارد، اما در حال حاضر برای بیت کوین، این دو معیار تفاوت زیادی ندارند؛ چون موجودی در گردش و سقف عرضه بیت کوین به هم نزدیک شده‌اند (در حال حاضر، حدود 92 درصد). این باعث می‌شود که ارزیابی تغییرات قیمت راحت‌تر شده و بیت کوین، برای علاقمندان کریپتو سرمایه‌گذاری جذاب‌تری باشد.

برای سایر پروژه‌ها، اختلاف بین موجودی در گردش و سقف عرضه بیشتر است. این یک معیار مهم است که باید برای سرمایه‌گذاری روی ارزهای دیجیتال به آن توجه داشت - بخصوص ارزهایی که برای مدتی طولانی آنها را نگه می‌دارید.

مثلاً، موجودی در گردش ایپ کوین حدود 37 درصد سقف عرضه آن است بنابراین بین مارکت کپ (حدود 600 میلیارد دلار) و مارکت کپ کاملاً رقیق شده (حدود 1.6 میلیارد دلار) آن تفاوت زیادی وجود دارد. این یعنی، برای حفظ قیمت فعلی، باید تقاضای عرضه توکن‌های جدید حفظ شود و برای افزایش آن، باید تقاضا بیشتر شود. اگر تقاضا یکسان بوده اما توکن‌های جدید وارد بازار شوند، قیمت توکن‌ها به دلیل ارتباط بین عرضه و تقاضا کاهش پیدا می‌کند.

تغییرات قیمت، چه تأثیری بر مارکت کپ دارند؟

یکی از کارهای مفیدی که می‌توان برای پیش بینی تغییرات آینده قیمت انجام داد، محاسبه تأثیر قیمت آینده بر مارکت کپ فعلی است. اغلب مواقع، این محاسبات نشان می‌دهد که پیش بینی‌های شما بیش از حد خوشبینانه بوده‌اند.

مثلاً شاید در اینترنت با این جمله برخورد کنید که "ممکن است قیمت دوج کوین در دهه آینده به 5 دلار برسد." قیمت فعلی دوج در حال حاضر 0.06 دلار است و هیچ وقت بیشتر از 0.70 دلار معامله نشده است. در حال حاضر، دوج کوین با موجودی در گردش 140 میلیارد، از نظر مارکت کپ (حدود 9 میلیارد دلار) یکی از 10 پروژه برتر بازار است.  پس با در نظر گرفتن دوج کوین 5 دلاری، این رقم به 700 تریلیون دلار می‌رسد (140 میلیارد دوج × 5 دلار). بعلاوه، دوج کوین سقف عرضه ندارد و هر دقیقه 10 هزار دوج وارد بازار می‌شود که اگر تقاضا ثابت بماند، این نرخ تولید منجر به ایجاد فشار نزولی روی دوج خواهد شد.

بنابراین، می‌توان گفت که 5 دلاری شدن قیمت دوج کوین فوق العاده بعید است. چون این رقم نه تنها از مارکت کپ بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال بیشتر است، بلکه 700 تریلیون دلار، نسبت به مارکت کپ کل بازار جهان (که در حال حاضر 116 تریلیون دلار است)، بیشتر است. انجام این محاسبات ساده به شما کمک می‌کند تا پیش بینی واقع گرایانه‌تری درباره آینده ارزهای دیجیتال مختلف داشته باشید.

جمع بندی

در این مطلب با برخی از مفاهیم مربوط به اقتصاد توکنی آشنا شدید؛ اما موارد بررسی شده تنها چند نمونه از معیارهای مهمی بودند که به عنوان یک سرمایه‌گذار باید به آنها توجه داشته باشید. معیارهای دیگری مثل حجم معاملات روزانه، تغییرات قیمت روزانه و هفتگی و غیره هم اهمیت زیادی برای ترید کردن ارزهای دیجیتال دارند.

می‌توانید در سایت‌های مختلف مثل مارکت کپ و کریپتو کامپر و اکسچنج‌هایی مثل کوین بیس، جمینی و کراکن به این آمارهای مربوط به مارکت کپ دسترسی داشته باشید.