نکات کلیدی

• رابطه بین عرضه و تقاضا یکی از مفاهیم بنیادی در طراحی اقتصاد توکنی است.
• بررسی توزیع توکن‌ها به تشخیص هر گونه ریسک احتمالی درباره متمرکز شدن پروژه کمک می‌کند.
• بازده و سود بالا هم می‌تواند تأثیر نامطلوبی بر قیمت توکن داشته باشد.

تحقیق و بررسی راجع به ویژگی‌های بنیادی یک پروژه برای ارزیابی پتانسیل بلند مدت آن اهمیت زیادی دارد. با این حال، برای از افراد اطلاعات کافی را درباره شیوه انجام چنین تحقیقاتی ندارند. هدف از نوشتن این مقاله این است که به شما کمک کنیم درک بهتری از اجزای مختلف تشکیل دهنده اقتصاد توکنی پروژه‌ها کسب کنید.

توکونومیک چیست؟

توکونومیک یا اقتصاد توکنی (Tokenomics) به ساختار اقتصادی یک توکن در اکوسیستم آن گفته می‌شود. آشنایی با اقتصاد توکنی برای ارزیابی پتانسیل و امنیت پروژه‌ها ضروری است. اقتصاد توکنی اجزای مختلفی را شامل می‌شود مثل توزیع توکن‌ها و انگیزه‌های اقتصادی تأثیرگذار بر عملکرد و سلامت کلی پروژه‌های بلاک چین.

اجزای مهم اقتصاد توکنی

ساختار اقتصاد توکنی می‌تواند تأثیر چشمگیری بر امنیت و موفقیت بلند مدت پروژه داشته باشد. طراحی درست و مناسب اقتصاد توکنی به ایجاد جامعه‌ای سالم و فعال کمک کرده، توزیع توکن‌ها را عادلانه‌تر کرده و انگیزه‌های لازم را برای مشارکت در شبکه و حفاظت از امنیت آن فراهم می‌کند. در مقابل، طراحی ضعیف اقتصاد توکنی می‌تواند باعث متمرکزشدن و دستکاری پروژه شده و پروژه‌ها را در برابر حمله آسیب پذیر کند.

در ادامه نگاهی داریم به اجزای کلیدی اقتصاد توکنی و چگونگی پرداختن به هر کدام از آنها.

توزیع توکن

توزیع توکن یکی از جنبه‌های مهم اقتصاد توکنی پروژه‌ها است چون شیوه اختصاص توکن‌ها و توزیع آنها را بین بنیانگذاران پروژه، سرمایه گذاران و جامعه کاربران تعیین می‌کند. هنگام ارزیابی توزیع توکن‌ها، این ویژگی‌های کلیدی را در نظر داشته باشید:

عادلانه بودن: اطمینان از توزیع برابر توکن‌ها برای پیشگیری از متمرکز شدن بیش از حد پروژه.

شفافیت: وجود روش‌های توزیع توکن شفاف و واضح برای ایجاد اعتماد بین کاربران.

زمانبندی‌های قفل شدگی: معمولاً پروژه‌ها سعی دارند با فراهم کردن قابلیت استفاده از توکن‌های پروژه در تراکنش‌ها، به اعضای تیم خودشان انگیزه‌های اقتصادی بدهند. زمانبندی قفل شدگی یعنی محدودیت زمانی در نظر گرفته شده برای خرج کردن توکن‌ها توسط کارمندان یا اعضای تیم. معمولاً می‌توان این زمانبندی‌ها را با استفاده از ابزارهایی مثل Cryptorank ارزیابی کرد. نبود چنین زمانبندی برای یک پروژه یعنی اعضای آن می‌توانند هر زمان که خواستند توکن‌های در اختیار خودشان را به فروش بگذارند که چنین حرکتی می‌تواند باعث ریزش ارزش توکن شود.

برای پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی، زمانبندی قفل شدن توکن از طریق قراردادهای هوشمند تنظیم می‌شود تا توکن‌ها به شکل قطره چکانی بین اعضای پروژه توزیع شده و تأثیر احتمالی این توزیع توکن بر قیمت توکن کمتر شود.

مارکت کپ: مارکت کپ (MC) شامل تعداد کل توکن‌های در گردش ضربدر قیمت هر توکن است. مثلاً اگر هر توکن A 5 دلار قیمت داشته و موجودی در گردش این توکن 123 هزار عدد باشد، مارکت کپ آن به این صورت محاسبه می‌شود:

$5 x 123,000 = $615,000 MC

عرضه توکن: عرضه توکن (Total Supply) نشان دهنده حداکثر تعداد توکن‌هایی است که وارد بازار می‌شوند. معمولاً ثابت بودن عرضه توکن به پیشگیری از ایجاد اثر تورم کمک می‌کند. اگر تابعی برای تولید توکن در قرارداد هوشمند پروژه وجود داشته باشد، باید دقت داشته باشید که احتمال افزایش عرضه کل – بسته به اقدامات مالک قرارداد هوشمند – وجود دارد.

موجودی در گردش: گاهی اوقات پروژه‌ها تصمیم می‌گیرند کل توکن‌های قابل عرضه را یک باره وارد بازار نکنند. مثلاً پروژه A تصمیم دارد تنها 60 درصد از توکن‌های خودش را هنگام راه‌اندازی پروژه عرضه کند. اگر عرضه کل پروژه A یک میلیون عدد باشد، موجودی در گردش آن 600 هزار عدد (60 درصد از 1 میلیون) خواهد بود.

مکانیزم‌های توکن سوزی: قراردادهای هوشمندی هستند که فرایند سوزاندن توکن را اتوماسیون می‌کنند. برای بعضی توکن‌ها، امکان سوزاندن به روش دستی هم وجود دارد.

توزیع کارآمد توکن‌ها

یک قانون سر انگشتی کلی این است که والت‌های متعلق به یک فرد یا نهاد، باید کمتر از 15 درصد کل توکن‌ها را در اختیار داشته باشد. در غیر این صورت، فروش توکن‌ها توسط چنین کاربری می‌تواند باعث ریزش شدید قیمت شود. در نتیجه، در یک توزیع توکن کارآمد تخصیص توکن برای اعضای تیم، سهامداران و مشاوران پروژه به شکل تقریباً غیرمتمرکز انجام می‌شود.

مثال: تحلیل نمودار دارندگان توکن PEPE روی بستر اتریوم نشان می‌دهد که بیشترین موجودی این توکن در اختیار اکسچنج‌ها است که این موضوع باعث افزایش نقدینگی و ایجاد اعتماد نسبت به توکن می‌شود. این یعنی هیچ موجودیت واحدی توانایی فروش حجم زیادی از توکن‌ها را ندارد چون (در حال حاضر) بزرگترین والت، تنها 1.1 درصد از موجودی این توکن را در اختیار دارد.

توزیع معیوب توکن‌ها

به طور کلی، توزیع معیوب توکن‌ها ریسک‌های زیادی برای اعضای پروژه یا پروتکل به همراه دارد. مثلاً اگر پروژه‌ای تازه راه‌اندازی شده اما 50 درصد توکن‌های آن در والت مستقر کننده پروژه هستند، ریسک متمرکز شدن آن بسیار زیاد خواهد بود. ریسک‌های متمرکز شدن در واقع جزء نقاط آسیب پذیری پروژه محسوب می‌شوند چون شما باید به ناچار به تیم پروژه و اصول امنیتی آنها اطمینان کنید تا از توکن‌ها حفاظت کنند. اگر توزیع توکن به شکل مؤثر و کارآمد انجام شده و بعداً والت تیم هک شود، این هک تأثیر محدودتری خواهد داشت.

عرضه توکن

معمولاً عرضه توکن از سه جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد:

• چه تعداد توکن در گردش وجود دارد؟ (موجودی جاری)
• مابقی توکن‌ها با چه سرعتی و به چه روشی تولید می‌شوند؟ (مکانیزم تولید و عرضه)
• میزان عرضه کل چقدر است؟

اقتصاد توکنی پروژه باید متعادل بوده و با عملکرد پروژه یا اپلیکیشنی که از توکن استفاده می‌کند، تناسب داشته باشد.

عرضه کارآمد توکن

عرضه کارآمد توکن، حالت متعادل دارد یعنی عرضه توسط تقاضا جبران شده و بین این دو، تعادل وجود دارد. عرضه و تقاضا، پدیده‌هایی طبیعی هستند که هر زمان یک دارایی ارزشمند در بازاری رقابتی خرید و فروش می‌شود، رخ می‌دهند. اگر عرضه توکن بسیار بیشتر از تقاضای آن باشد، قیمت توکن دچار ریزش می‌شود.

در مقابل، اگر تقاضا بیشتر از عرضه باشد، قیمت توکن به مرور افزایش پیدا می‌کند. گرچه برای هر توکنی یکسری عوامل و متغیرهای مهم دیگر هم وجود دارد اما عرضه و تقاضا برای همه توکن‌ها اهمیت زیادی دارند. از جمله مکانیزم‌های مورد استفاده برای متناسب نگه داشتن عرضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حداکثر عرضه کل: اگر توکنی حداکثر عرضه کل داشته باشد، معمولاً این رقم در سایت‌هایی مثل Coingecko تحت عناوینی مثل Fully Diluted Value نمایش داده می‌شود که حاصل ضرب تعداد کل توکن‌های قابل تولید در قیمت جاری است.

مکانیزم‌های توکن سوزی: توکن‌هایی مثل اتر بخش زیادی از کارمزدهای گس تولید شده را (که به آن کارمزد پایه هم گفته می‌شود) می‌سوزانند. مکانیزم سوزاندن که با پاداش‌های استیکینگ متعادل می‌شود، به دنبال کاهش عرضه در گذر زمان یا حداقل، تحت کنترل نگه داشتن تورم است.

زمانبندی ثابت عرضه: بعضی توکن‌ها حداکثر عرضه کل ندارند اما ممکن است نرخ تولید ثابتی داشته باشند. ثابت ماندن نرخ تولید و عرضه توکن، عملکرد آن را قابل پیش‌بینی‌تر می‌کند.

قابلیت پیش‌بینی: وقتی اقتصاد توکنی توکن‌ها تغییر کند، اعتماد سرمایه گذاران (حداقل به شکل موقت) متزلزل می‌شود. پیش‌بینی پذیر بودن نرخ عرضه بیت کوین، یکی از عوامل مهم و مؤثر در حفظ ارزش آن است.

عرضه معیوب توکن

معیوب بودن عرضه توکن زمانی رخ می‌دهد که عرضه بیشتر از تقاضا باشد که این شرایط در بلند مدت ارزش توکن را کاهش می‌دهد. به عنوان یک مثال واقعی می‌توان به کنترل تورم توسط دولت‌ها اشاره کرد. مثلاً در بریتانیا، دولت سعی دارد تورم 2 درصد را حفظ کند که برای تداوم رشد پایدار اقتصادی لازم است. اما در سال‌های اخیر، نرخ تورم بیشتر شده (10 درصد) به ویژه در بعضی از کشورها مثل ونزوئلا که نرخ تورم در آنها به بیشتر از 100% هم می‌رسد. تورم باعث کاهش ارزش پول شده و این یعنی برای خرید اقلام مختلف باید پول بیشتری خرج کرد. این شرایط در رابطه با ارزهای دیجیتال هم صدق می‌کند – تورم بیشتر معادل با کاهش ارزش توکن در گذر زمان است.

مکانیزم‌های انگیزه دهی

مکانیزم‌های انگیزه دهی با هدف تشویق کاربران و اعضای پروژه به انجام یکسری کارهای خاص ایجاد می‌شوند که می‌تواند در حفظ امنیت شبکه هم نقش چشمگیری داشته باشد.

مکانیزم‌های مؤثر انگیزه دهی

چنین مدل‌هایی به اعضای شبکه برای اعتبارسنجی تراکنش‌ها انگیزه داده و منافع اقتصادی آنها را با امنیت شبکه همسو می‌کنند. مدل اجماع نظر اثبات سهام اتریوم، نمونه‌ای از چنین مکانیزمی است که در یک بلاک چین به کار می‌رود.

مکانیزم‌های انگیزه دهی معیوب

ضعیف بودن مکانیزم‌های انگیزه دهی می‌تواند باعث ایجاد ریسک‌های مختلف شود مثل:

تبانی: تمرکز مقدار زیادی از توکن‌ها در دست عده کمی از افراد، خطر تبانی و دستکاری را ایجاد می‌کند.

حملات سیبل: انگیزه‌های اقتصادی ناکافی، قدرت لازم را برای مقابله با بعضی از حملات در شبکه فراهم نمی‌کنند. مثلاً اگر صرف نظر از مبلغ استیک شده، برای همه والت‌ها یک مقدار یکسان پاداش در نظر بگیرید، ممکن است به مشکلات سیبل برخورد کنید. یا اگر یک طرح معرفی داشته باشید، باز هم احتمال برخورد با چنین مشکلاتی وجود دارد.

طراحی چنین مکانیزم‌هایی همزمان با توزیع عادلانه توکن‌ها کار راحتی نیست اما تیم‌هایی که چنین مکانیزم‌هایی را با دقت طراحی نکنند، با مشکلاتی مثل حمله ربات‌ها روبرو می‌شوند.

کاربرد توکن

منظور از کاربرد، قابل استفاده بودن توکن در اکوسیستم آن مثلاً برای حاکمیت، استیک کردن یا پرداخت کارمزد تراکنش‌ها است.

کاربردهای مؤثر

حاکمیت: یک مکانیزم حاکمیتی واضح و فراگیر به مالکان توکن‌ها امکان می‌دهد که در تعیین جهت پروژه نقش داشته باشند.

کاربرد درون اپلیکیشن: اگر بازی یا متاورسی توکن‌های خودش را داشته باشد، منطقی است که امکان خرید آیتم یا دسترسی به یکسری قابلیت خاص با استفاده از توکن‌ها فراهم باشد.

کاربردهای معیوب

کاربردی معیوب است که در بلند مدت تأثیر مطلوبی نداشته باشد. برای مثال، یکسری پروتکل برای استیک کردن یا rebasing خودکار وجود داشتند که به کاربران وعده پاداش هزار درصدی می‌دادند. مثلاً پاداش وعده داده شده توسط یکی از آنها 482,000% APY بود. اگر در اینجا بازده سالیانه (APY) را با کلمه تورم جابجا کنید، متوجه ایراد این روش خواهید شد. چنین پروژه‌هایی ظرف چند ماه یا حتی یک هفته با کاهش ارزش بیش از 98 درصدی روبرو می‌شوند.

جمع بندی

اقتصاد توکنی که نشان دهنده ساختار اقتصادی یک توکن در اکوسیستم مربوطه است، نقش مهمی در ارزیابی امنیت و کارایی پروژه‌های بلاک چین دارد. این مفهوم شامل عناصری مثل توزیع، عرضه و انگیزه‌های اقتصادی می‌شود که همگی با هم بر سلامت و عملکرد بلند مدت پروژه تأثیرگذار هستند.

از جمله ویژگی‌های مهم یک اقتصاد توکنی سالم می‌توان به توزیع عادلانه و شفاف توکن‌ها، وجود مکانیزم‌های انگیزه دهی مؤثر و وجود کاربردی عملی برای توکن اشاره کرد. یک اقتصاد توکنی سالم و کارآمد، تعامل کاربران و امنیت پروژه را افزایش می‌دهد و ضعیف بودن اقتصاد توکنی هم می‌تواند باعث متمرکز شدن، تورم و ایجاد آسیب پذیری‌های امنیتی شود.

در نتیجه، درک و تحلیل اقتصاد توکنی برای قضاوت آگاهانه درباره پتانسیل و دوام پروژه‌های بلاک چین ضروری است و اهمیت وجود مدل‌های اقتصادی درست و مناسب را در دنیای رو به توسعه اقتصاد غیرمتمرکز نشان می‌دهد.