ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی قابلیت ترکیب انتقال وجه الکترونیک نظیر به نظیر با ویژگی‌های اقتصادی خاص ارزهای فیات را دارند. در این مطلب به بررسی کشورهایی می‌پردازیم که در حال کار روی این ارزها هستند.

ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی یا به اختصار CBDC همانطور که از نامشان پیداست، نسخه دیجیتال یک ارز فیات دولتی هستند اما تفاوت این ارزها با پولی که در حساب بانکی قرار داشته و از آن برای انتقال وجه به روشی غیرفیزیکی استفاده می‌شود چیست؟

چرا دولت‌ها از ارز دیجیتال بانک مرکزی استفاده می‌کنند و کدام کشورها چنین پروژه‌هایی را راه اندازی کرده اند؟

CBDC چیست؟

CBDC نسخه دیجیتال یک ارز فیات دولتی است. این ارزها هم شبیه به کوین‌های باثبات هستند که با نسبت یک به یک با یک ارز فیات خاص گره خورده اند اما کوین‌های باثبات مثل تتر توسط نهادهای خصوصی اداره می‌شوند که پول نقد دولتی یا معادل آن را در حسابشان دارند. این شرکت‌ها دارایی‌هایی با ارزشی معادل ارزش کوین‌های تولید شده را در حساب خودشان نگه می‌دارند.

صندوق بین المللی پول (IMF)، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را به عنوان پولی تعریف می‌کند که:

• شکل و فرم دیجیتال دارد؛
• توسط بانک مرکزی یک کشور صادر شده است؛
• قرار است نقش یک پول قانونی را داشته باشد.

پول‌هایی مثل دلار یا پوند توسط بانک‌های مرکزی چاپ می‌شود اما پول فیزیکی که در کیف شما قرار دارد، شرط اول یعنی شکل و فرم دیجیتال را ندارد.

و پولی که به روش دیجیتال و از طریق بانک منتقل می‌کنید در اصل شامل یکسری سپرده الکترونیک است که با پشتوانه دارایی‌های بانک تجاری نگهداری می‌شود – 97 درصد از پولی که تحت اختیار مردم و کسب و کارهای معمولی در انگلیس قرار دارد، در اصل سپرده حساب‌های تجاری هستند.

بیت‌کوین، بزرگترین ارز دیجیتال جهان دو مورد از این شرایط را دارد: این ارز دیجیتال است و حالا در کشور السالوادور نقش پول قانونی را دارد اما بیت‌کوین ارتباطی با قسمت بانک مرکزی در نام "ارز دیجیتال بانک مرکزی" ندارد. بیت‌کوین توسط بانک مرکزی السالوادور صادر نشده – حتی اگر این بانک بیت‌کوین را به صورت انبوه ماین کند، این به معنای صادر شدن بیت‌کوین توسط این بانک نیست.

ارز دیجیتال بانک مرکزی چطور کار می‌کند؟

گاهی اوقات دولت‌هایی که ارز دیجیتال بانک مرکزی طراحی می‌کنند بلاک‌چین را فناوری بنیادی و پایه و اساس CBDC می‌دانند در حالی که در نهایت دولت‌ها بر دفتر کل کنترل و نظارت دارند. اما ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز بوده و هیچ قدرتی کنترل آنها را تحت اختیار ندارد.

روش‌های مختلفی برای طراحی ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط دولت‌ها وجود دارد اما پروژه‌های اولیه نشان می‌دهد که ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی بیشتر با هدف کار کردن روی والت‌های موبایلی طراحی می‌شوند یعنی مثل اپل پی یا گوگل والت.

در باهاما که اکتبر 2020 یک CBDC کامل راه اندازی کرد، بانک مرکزی ارزی به اسم Sand Dollar راه اندازی کرد درست به همان صورتی که دلار باهاما را صادر می‌کند. این بانک مرکزی یک دفتر کل از همه موجودی در گردش Sand Dollar دارد و با همکاری شرکت‌های خصوصی یک زیرساخت منطبق با KYC (قانون احرازهویت مشتریان) راه اندازی و از آن نگهداری می‌کند که ایده اصلی پشت پروژه‌های CBDC است. یعنی برای ارسال تراکنش در فروشگاه یا ارسال وجه به یک والت موبایلی دیگر، کافیست یک بارکد را با گوشی اسکن کنید.

چرا دولت‌ها به دنبال CBDC هستند؟

بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی در گزارش سالیانه خودش سه دلیل اصلی را برای اوج گیری ارزهای دیجیتال دارای پشتوانه بانک مرکزی ذکر کرده: توجه ایجاد شده نسبت به بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال، تردیدهای شکل گرفته نسبت به کوین‌های باثبات و ورود شرکت‌های تکنولوژیکی بزرگ به این حوزه.

بانک مرکزی اروپا (ECB) هم به نگرانی‌های مربوط به قدرت گرفتن شرکت‌های تکنولوژیکی بزرگ در حوزه اقتصاد پرداخته مثل کوین باثبات Diem فیسبوک. در گزارش ماه ژوئن سال 2021 این بانک آمده دولت‌هایی که به دنبال عرضه ارز دیجیتال مخصوص بانک مرکزی خودشان نباشند ممکن است با مشکلات مهمی در سیستم اقتصادی و استقلال پولی خودشان روبرو شوند به ویژه از سمت شرکت‌های تکنولوژیکی بزرگی که به احتمال زیاد در آینده ارز مجازی خودشان را عرضه می‌کنند.

اما دلایل متعدد دیگری هم برای این نگرانی‌ها وجود دارد.

ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی می‌توانند به سرعت بخشیدن توزیع پول در زمان بحران کمک کنند.

IMF در گزارش جولای 2021 خودش اعلام کرده که ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی به همه گیری و شمول اقتصادی کمک می‌کنند چون با وجود آنها شهروندان نیازی به داشتن حساب بانکی برای اجرای تراکنش ندارند. این مسئله در کشورهایی مثل اندونزی که یک سوم جمعیت آنها به اقتصاد سنتی دسترسی ندارد اما احتمال اینکه اینترنت و موبایل در اختیار داشته باشند بیشتر است، اهمیت ویژه‌ای دارد.

Fan Yifei معاون بانک مرکزی چین در آوریل 2020 اعلام کرد که CBDC می‌تواند به کاهش استفاده‌های مجرمانه از پول کمک کند چون با پول فیزیکی امکان پیگیری فعالیت‌های اقتصادی وجود ندارد و جعل آن راحت تر انجام می‌شود.

مسترکارت هم که در زمینه تراکنش‌های الکترونیک فعالیت دارد برآورد می‌کند که هزینه‌های مدیریت پول نقد فیزیکی به اندازه یک و نیم درصد از درآمدهای ناخالص ملی کشورها را شامل می‌شود. در نتیجه کشورها در صورتی که بیشتر – و حتی نه به طور کامل – از ارزهای دیجیتال استفاده کنند، می‌توانند صرفه جویی زیادی انجام دهند.

چه کشورهایی در حال کار روی CBDC هستند؟

در حال حاضر یعنی آگوست 2021 (شهریور 1400) 81 کشور از جمله بعضی از قدرت‌های اقتصادی مثل اتحادیه اروپا در حال کار روی پروژه‌های CBDC هستند. این کشورها 90 درصد از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص می‌دهند.

تا امروز تنها 5 مورد از این کشورها ارز دیجیتال بانک مرکزی خودشان را راه اندازی کرده اند. این کشورها همگی جزء جزایر کارائیب هستند یعنی: باهاما، سنت کیتس و نویس، آنتیگوا و باربودا، سنت لوسیا و گرنادا.

اکثر این کشورها – 32 کشور – هنوز در مرحله تحقیق قرار دارند. یعنی در حال بررسی عملکرد این ارزهای دیجیتال هستند و تصمیم گیری درباره استفاده از CBDC. از جمله این کشورها می‌توان به آمریکا اشاره کرد که ظاهراً تحقیقاتی درباره دلار دیجیتال در دست دارد. همچنین دولت‌ها در حال مطالعه پیامدهای امنیتی استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی هستند.

16 کشور هم در فاز توسعه قرار دارند یعنی در حال پیاده سازی طرح‌های اثبات مفهوم و اجرایی کردن مطالعاتشان هستند.

در آوریل 2021، بانک ژاپن اولین مرحله از مطالعه امکان پذیری رونمایی از ین دیجیتال را شروع کرد که حدود یک سال زمان می‌برد. کره جنوبی هم با جدیت این طرح‌ها را دنبال می‌کند و قرار است CBDC این کشور در آگوست 2021 وارد فاز پیاده سازی آزمایشی شود.

در حال حاضر 14 کشور در مرحله آزمایش هستند یعنی یک ارز دیجیتال با پشتوانه بانک مرکزی خودشان راه اندازی کرده اند و در حال آزمایش آن در دنیای واقعی هستند.

در حال حاضر مهم ترین طرح آزمایشی این حوزه یوآن دیجیتال چین است که در بیش از 70.75 میلیون تراکنش مورد استفاده قرار می‌گیرد که ارزش آنها تا ژوئن 2021 به 34 و نیم یوآن (5 میلیارد دلار) می‌رسید. چین میلیون‌ها یوآن دیجیتال را بین شهروندانش ایردراپ کرده تا این ارز دیجیتال را امتحان و نسبت به آن توجه و اشتیاق ایجاد کند.

کرون الکترونیک سوئد هم در آوریل 2021 وارد فاز آزمایشی شد اما درباره این پروژه اطلاعات زیادی در دست نیست. کامبوج از جولای 2020 در حال تست CBDC خودش بوده و همه کاربرانی که شماره تلفن کامبوجی داشته باشند می‌توانند وارد این طرح شوند.

یکی دیگر از طرح‌های آزمایشی CBDC، ارز الکترونیک گریونا اوکراین است که در آگوست 2021 آزمایش‌های واقعی آن اجرایی شده است. در ژانویه 2021، بانک مرکزی اوکراین قراردادی با بنیاد توسعه استلار امضا کرد – سازمانی که ارز دیجیتال استلار (XLM) را راه اندازی کرده – اما هنوز اعلام نشده که از CBDC این کشور روی بلاک‌چین استلار استفاده می‌شود.

آینده ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی

در میان مدت، کشورهای بیشتری ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خودشان را راه اندازی می‌کنند و چین هم پیشگام این حوزه است.

چین، قصد دارد در بازی‌های المپیک زمستانی 2022 ارز دیجیتال خودش را رونمایی کند اما بعضی از سناتورهای آمریکایی ورزشکاران این کشور را از دریافت یا استفاده از یوآن دیجیتال منع کرده اند چون امکان استفاده از آن برای نظارت بر اقدامات کاربران در سطح بی سابقه‌ای وجود دارد.

نگرانی‌های موجود بر سر مسائل حریم خصوصی کاربرانی که از ارز دیجیتال دولتی استفاده می‌کنند روزبروز بیشتر می‌شوند. بعضی از حامیان ارزهای دیجیتال دولتی آنها را راهکاری برای حفاظت هر چه بیشتر از حریم خصوصی کاربران می‌دانند. در ژوئن 2020، یکی از مدیران بانک مرکزی اتحادیه اروپا اعلام کرد که یوروی دیجیتال نسبت به کوین‌های باثبات خصوصی از نظر حفاظت از حریم خصوصی کاربران امنیت بیشتری دارد چون به گفته او ذخیره، مدیریت یا درآمدزایی از داده‌های کاربران برای این نهاد هیچ منفعت مالی ندارد.

اما دیگران نسبت به پیامدهای استفاده از ارزهای دیجیتال دولتی برای حریم خصوصی کاربران اعلام نگرانی کرده اند چون با استفاده از این سیستم دولت‌ها می‌توانند یک دید جامع نسبت به جریان گردش پول پیدا کنند. Mu Changchun مدیر طرح تحقیقاتی ارز دیجیتال در بانک People چین اخیراً اعلام کرد که میزان ناشناس ماندن کاربران با این ارز دیجیتال بسیار محدود است و می‌توان تراکنش‌های کوچک را از طریق شماره تلفن کاربران پیگیری کرد و برای پرداخت‌های کلان تر هم نیاز به طی کردن مراحل KYC وجود دارد.

در آمریکا، قانونگذاران محافظه کار اعلام کردند که یوآن دیجیتال چین می‌تواند باعث گسترش طرح‌های نظارتی این کشور و اجرایی شدن نظم دلخواه حزب کمونیست شود. به گفته Tom Emmer یکی از اعضای کنگراه آمریکا، CBDC در صورتی مفید است که "آزاد، بی نیاز به کسب مجوز و خصوصی" باشد.